رویای شفاف چیست؟
رویای شفاف(Lucid dreaming) چیست؟
این مقاله ترجمه ای است از مقاله Lucid dreaming: Controlling the stories of sleep در سایت medicalnewstoday
کنترل داستان‌های خواب
- تعریف
- مرور تجربه‌های رویای شفاف
- روشهای کاربردی
- تکنیک‌ها
- نگرانی‌ها و خطرات
آیا تا بحال شده شروع به رویاپردازی کنید و ناگهان متوجه بشوید که درخواب هستید؟ آیا تا به حال موفق شده‌اید برروی روایت رویای خود کنترل داشته باشید؟ اگر پاسخ شما به هریک از این سوالات مثبت است، آن چیزی را تجربه کرده‌اید «رویای شفاف» نامیده می‌شود.
رویای شفاف چیست و چگونه می‌توان به آن دست یافت؟
رویای شفاف از زمان پخش فیلم‌هایی مانند تلقین( Inception 2010) رواج داده شد. این فیلم نمود هنر‌مندان تاثیرگذاری است که قادربه کنترل شکل و محتوای رویاهای خود و همچنین رویاهای دیگران هستند. چنین دستکاری‌های ماهرانه‌ای در رویا، ممکن است درزندگی واقعی ما چندان شدنی به نظرنرسند، اما کاملا دور از نظرنیز نیستند.
در واقع تعدادی ازافراد قادربه تجربه چیزی به نام رویای شفاف هستند و برخی حتی قادربه کنترل بخش خاصی از رویاهای شبانه خود می‌باشند. براساس برخی تحقیقات، حدود نیمی ازمردم در طول زندگی خود یک رویای شفاف دیده‌اند و حدود 11 درصد یک یا دو رویای شفاف درطول ماه را تجربه می‌کنند.
ادگار آلن پو درشعر، رویا در رویا (A Dream Within A Dream )، که بسیار از آن سخن می‌رود ، می نویسد: «همه آنچه می‌پنداریم یا می‌بینیم، فقط رویایی دررویا هستند.»درستی یا نادرستی گفته ادگارآلن پو، موضوعی است که فیلسوفان باید درباره‌اش بحث کنند، اما مرزبین رویا وواقعیّت چیزی است که به نظرمی‌رسد رویای شفاف به بررسی وکشف آن می‌پردازد.
در این مقاله، قصد داریم به مواردی بپردازیم که می‌توانند عنوان رویای شفاف را ازآنِ خود کنند. اینکه آیا این تجربیات کاربرد عملی و مفیدی دارند وچگونه یک فرد ممکن است به رویا پرداز شفافی تبدیل شود.
رویای شفاف چیست؟
معمولاً، وقتی خواب می‌بینیم، نمی‌دانیم که آن رویا وخواب، واقعی نیست. همانطورکه یکی از شخصیت‌های فیلم «تلقین» « Inception» می‌گوید:«رویاها، زمانی جان می‌گیرند که ما درآنها حضورداریم وپس از بیدارشدن ازخواب ،متوجه می‌شویم که واقعاً چه چیزعجیبی را تجربه کرده‌ایم.»اگرچه برخی از افراد قادرند که وارد یک رویا بشوند و کاملاً به این واقعیت آگاه باشند که واقعاً خواب هستند. متخصصان توضیح می‌دهند:«رویای شفاف به خوابی گفته می‌شود که رویاپردازان درحین دیدن رویا، متوجه می‌شوند که دارند خواب می‌بینند».
به نظر می‌رسد اولین مورد ثبت شده رویای شفاف دررسالۀ «دربارۀ رویاها »« On Dreams» نوشته ارسطو فیلسوف یونان باستان، وجود داشته‌است. او در این کتاب نمونه‌ای از آگاهی خود را در حالتی از رویا توصیف می‌کند.ارسطو درجایی از این کتاب می‌گوید:«اگرخواب بیننده، بفهمد که خواب است، ودرهمان حالت خواب، نسبت به پیش‌زمینه ادراک حسی در ذهنش آگاه باشد، باعث می‌شود خود را آماده آن نشان دهد، اما چیزی در درونش به او می‌گوید : «این تصویر کوریسکواست که دارد خودش را نشان می‌دهد، اما کوریسکو واقعی وجود ندارد».
مشخص نیست که واقعاً چند نفررویای شفاف را تجربه می‌کنند، هرچند درتحقیقات خاصی سعی شده‌است اطلاعاتی در مورد شیوع آن جمع آوری بشود وگویا این پدیده ممکن است کاملاً رایج باشد.به عنوان مثال، دربرزیل ،در نظرسنجی محققان از 3427 شرکت‌کننده با میانگین سنی 25سال، نتایج نشان داد که 77 درصد از پاسخ‌دهندگان حداقل یک باررویای شفاف را تجربه کرده‌اند.
این اتفاق چه زمان و چگونه رخ می دهد؟
مانند بسیاری از رویاها، رویای شفاف نیز معمولاً درخواب،طی مرحله« حرکت سریع چشم »(REM) [2] رخ می‌دهد. برای برخی ازافراد این اتفاق خودبه‌خود می‌افتد، وبرخی دیگرخود را تعلیم می‌دهند که به طورشفاف رویاپردازی کنند.
تجربه‌گرماهری در رویای شفاف، به مجله اخبار پزشکی(MNT) گفت:«رویای شفاف من زمانی است که از خواب بیدار می‌شوم، یا گاهی اوقات درمدت زمان کوتاهی بین بیدارشدن و دوباره خوابیدن اتفاق می‌افتد.اما هم‌اکنون، تا زمانی که در آن روند نیمه خواب – نیمه بیدار باشم، تقریباً می‌توانم این کار را از روی میل و اختیارانجام دهم.»
میزان کنترل و نفوذ افراد روی خوابشان نیز متفاوت است . برخی ازافراد ممکن است به محض فهمیدن اینکه خواب دیده‌اند، بلافاصله بیدار شوند و برخی دیگربتوانند براعمال و کار‌های خود دررویایشان یا بخش‌هایی ازخود رویا تأثیربگذارند.
رویاپردازشفافی درمصاحبه با مجله اخبار پزشکی امروز(MNT) [3] به ما گفت که او توانسته‌است روایت رویایش را تغییردهد تا تجربه ای دلپذیربرای خود رقم بزند.
درادامه توضیح داد: «معمولاً می‌توانم جریان روایت را دررویا کنترل‌کنم، برای مثال، اگراز روندی که دررویا اتفاق می‌افتد ناراضی باشم، می‌توانم آن را تغییردهم.
رویای شفاف چه کارایی هایی دارد؟
رویای شفاف مطمئناً یک چشم اندازفریبنده و مسحورکننده است. اینکه قادر باشیم زمانی که دردرون رویا هستیم، دنیای درونی خود را با آگاهی کامل کاوش کنیم، جذاب و جالب است و طعمی تقریبا جادویی دارد.
رویای شفاف ممکن است به افراد کمک کند تا ازشرکابوس‌های خود رها شوند و ترس‌های خود را برطرف‌کنند.
با این‌حال، آیا رویای شفاف می‌تواند درعمل هم کاربردی باشد ؟
دکتردنهولم آسپی[4]، محقق دانشگاه آدلاید استرالیا[5]، متخصص رویای شفاف است که به مجله اخبار پزشکی(MNT) توضیح داد درواقع این تجربه می تواند جنبه درمانی داشته باشدو کاربرد اصلی آن برطرف کردن کابوس‌ها است . به خصوص کابوس‌های تکراری که ممکن است بر کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارد.وی در ادامه گفت:«ممارست در یادگیری رویای شفاف برای جلوگیری ازوقوع یا تکرارکابوس‌ها، «رویا درمانی شفاف» نامیده می‌شود.اگر می‌توانید به کسی که کابوس می‌بیند کمک کنید تا ازکابوس خود درک واضحی داشته باشد، پس می‌تواند این توانایی را به این افراد بدهد که بر خودشان یا برکابوسشان کنترل داشته باشند.»
«حالا تصورکنید درکابوستان شما مورد حمله کسی قرارمی‌گیرید. می‌توانید سعی کنید با مهاجم صحبت کرده و ازاوبپرسید: «چرا دررویای من هستی یا چطورمی‌توانیم این اختلاف را حل کنیم ؟»
دکتردنهولم آسپی افزود: «بعضی ازافراد ازقدرت‌های فوق‌العاده یا توانایی‌های ویژه‌‌شان برای مقابله با مهاجم یا برای فرارکردن استفاده می‌کنند،آنها کارهایی مانند پرواز کردن، یا حتی انجام شگردهایی برای بیدارشدن ازکابوس به صورت ارادی را امتحان می‌کنند.»
رویای شفاف همچنین این قابلیت را دارد که به مبتلایان به فوبیا(یا ترس مفرط)، مانند ترس از پروازیا ترس ازعنکبوت کمک کند. دکتر آسپی می‌گوید:«اگر فردی فوبیای خاصی دارد، پس محیط رویای شفاف او می‌تواند فرصت مورد نظربرای انجام کارهایی مانند مواجهه درمانی را فراهم کند، جایی که درآن می‌توانید به تدریج خودتان را درمعرض چیزی که ازآن می‌ترسید قراردهید ویا برای غلبه برآن ترس قدم به قدم تلاش کنید.»
او اضافه کرد: که این امرامکان‌پذیراست، زیرا فضاهای رویا می‌توانند یک تجربه واقعی را بدون اینکه فرد احساس ناامنی کند فراهم‌کنند و چون فرد در طول آن رویای شفاف می‌داند که دردنیای واقعی حضور ندارد، بنابراین می‌تواند با خیال راحت ترس‌های خود را بدون احساس خطر کشف‌کند.
«رویای شفاف نوعی فعالیت خلاقانه است»
رویای شفاف ضمناً می‌تواند یک سرگرمی خارق العاده وجذاب ،بسیار شبیه یک تجربه فوق العاده درواقعیت مجازی باشد.یک رویاپردازشفاف باتجربه ممکن است بتواند «به یک ماجراجویی برود» وبا افراد و اشیا به نحوی تعامل داشته باشد که امکان دارد درزندگی واقعی قادر نباشد.
رویاپردازشفافی درصحبت با مجله اخبار پزشکی امروز(MNT) گفت که این تجربه را شبیه به داستان‌سرایی می‌داند که باعث می‌شود پس ازبیدارشدن از خواب احساس خوشحالی بیشتری کند.
وی در ادامه گفت:«رویای شفاف برای من نوعی فعالیت خلاقانه است ،چرا که می‌توانم تفاوت یافته‌هایم از رویا وخواسته‌های ذهنِ آگاهم را واکاوی کنم. ممکن است که خیلی کاربردی نباشند ،اما برایم جالب است ومعمولاً باعث خوشحالی‌ام می‌شود و ترجیح می‌دهم کاملا راضی از خواب بیدار‌شوم. رویای شفاف رابرای تفریح انجام می‌دهم و برایم لذت‌بخش است و چون ازداستان سرایی لذت می‌برم برایم مانند تجربه‌ای مشابه با نوشتن داستان یا بازی ویدیویی است که شما درگیرروایتی می‌شوید و آن شما را درخود غرق می‌کند.»
روشهای دیدن رویای شفاف
روشهای زیادی برای افرادی که می‌خواهند رویای شفاف را امتحان کنند یا تجربیات رویای شفاف خود را کامل کنند، وجود دارد.
پیغام درون رویاها تغییرمی‌کند وممکن است با تلاش و مرور مجدد آن متوجه شوید که درحال دیدن رویا هستید. در تحقیقی که دکتر آسپی وهمکارانش درسال 2017 انجام دادند، اثربخشی سه روش رایج را آزمایش کردند.
اولین مورد«ارزیابی واقعیت» است که ممکن است مستلزم تایید وبررسی این باشد که آیا شما درزندگی واقعی وخوابتان، رویا پردازی می‌کنید؟ به عنوان مثال، درهنگام روز، شخص درحالی که سعی دارد دست خود را ازیک دیوارمحکم عبوردهد، ممکن است ازخودش بپرسد: «الان دارم خواب می‌بینم؟» این روش به خواسته وتصمیم شما بستگی دارد.درزندگی واقعی، دیوارمحکم وغیرقابل نفوذ باقی می‌ماند، اما دررویا، دست به راحتی ازآن عبور می کند.
روش بعدی «کنترل واقعیت»در بازخوانی یک خط از متن است.چرا که در زندگی واقعی، اگرهر بارمتن روی پوستری را بخوانیم،آن متن تغییر نمی‌کند ،اما در یک رویا، متن به طورمداوم تغییرمی‌کند.با انجام مکرراین آزمایش‌ها درطول روزممکن است به خاطرسپردن انجام آنها درخواب آسان‌تر شود، بنابراین به خواب‌بیننده اجازه می‌دهد تا ازرویا آگاهی پیدا کند.
روش دیگر «بیدارشدن درخواب» است که به تنظیم زنگ هشداربیداری حدود 5 تا 6 ساعت پس از خواب نیاز دارد. پس از بیدار شدن، فرد باید قبل ازاینکه دوباره بخوابد، مدتی را بیداربماند. این روش قراراست شخص درحال خواب را فوراً درمرحلۀ REMغوطه‌ورکند، REM مرحله‌ای از خواب است که در طی آن احتمالاً رویای شفاف را تجربه می‌کند.
رؤیای شفاف ممکن است ازطریق «القای یادسپاری» نیزاتفاق بیافتد. این یکی دیگر از روشهایی است که به هدف وتمرین زیادی نیاز دارد. با القای یادسپاری، فرد باید دقیقاً قبل ازرفتن به تختخواب ،عبارتی مانند «امشب متوجه می‌شوم که دارم خواب می‌بینم» را با خود تکرار کند ،طوری که بتواند برای رسیدن به شفافیت رویا« برنامه‌ریزی» کند .
دفترچه ثبت رویاها ومراقبه
اگرچه به نظر می‌رسد افرادی که دیدن رویای شفاف برایشان آسان است،مشکل زیادی برای یادآوری منظم خواب‌های خود ندارند.دکتر آسپی توضیح داد:« قویترین عامل تعیین‌کننده دردیدن رویاهای شفاف،میزان مهارتمان در بخاطرسپردن رویاهای معمولی است.بنابراین، داشتن یک دفترچه ثبت رویا ممکن است برای افرادی که علاقه‌مند به کاوش رویاهای خود با آگاهی کامل هستند، مفید باشد تارویاهایی را که هر شب می‌بینند تا حد امکان با جزئیات در آن، ثبت کنند.رویاپردازشفافی درمصاحبه با ما تایید کرد که برای مدت زمان طولانی ازنوشتن رویاهای خود پس ازبیدارشدن لذت می‌برده‌است.
تمرین دیگری که ممکن است به رؤیای شفاف کمک کند مراقبه است،چرا که دراین روش افراد«تحت آموزش قرارمی‌گیرند» تا نسبت به خود و به طور کلی محیط اطراف خود آگاه تر شوند.«بسیاری ازمردم به مراقبه وحضورذهن به مثابۀ راهی برای دیدن رویاهای شفاف علاقه‌مند هستند. مانند اینکه تورویا می بینی، درحالی که در خواب هستی.»
نگرانی‌ها و خطرات
«گیرافتادن دررویا» یکی ازنگرانی‌هایی است که برخی ازافراد دربارۀ رویای شفاف ابرازمی‌کنند که در صورت دستیابی به رویا ممکن است اتفاق بیافتد وبیدارشدن رابرایشان سخت‌ترکند.
دکتر آسپی به مجله اخبار پزشکی امروز(MNT) توضیح داد که این نمی‌تواند دلیلی برای نگرانی باشد.چرا که معمولاً افراد فقط می توانند هرشب برای مدت معینی بخوابند ورویا ببینند، بنابراین بعید است که دررویایشان «گیر» بیافتند.شما فقط می‌توانید با انجام کارهایی زمان آن را افزایش دهید ،اما واقعاً قادر نیستید آن‌را برای مدت طولانی حفظ کنید.
نگرانی دیگر برخی افراد، تمرکز و تلاشی است که درگیرشدن با رویای شفاف به آن نیاز دارد وممکن است بیانگراین باشد که فرد به اندازه کافی استراحت نمی‌کند.حتی، نویسندگان مقاله‌ای درتِراسِتدسورس[6] (Trusted Source) درسال 2019ابرازنگرانی کردند که رویاهای شفاف پیاپی ممکن است منجر به اختلال درخواب شوند.
اگرچه دکترآسپی توضیح داد که رویاپردازانی که اودرگذشته با آنها کارکرده‌است، خستگی بیش ازحد یا کیفیت خواب ضعیف‌تری رابدنبال رویای شفاف گزارش نکرده‌اند.اما او به رویاپردازان مشتاق هشدارداد:«در کل توصیه می‌کنم اگرافراد دارای مشکلات روانی خاصی هستند، رویای شفاف را دنبال نکنند.»
اسکیزوفرنی نمونه ای از این بیماری‌هاست که وضعیت بیمارممکن است باعث شود فرد درتمایز بین توهمات ورویدادهای واقعی مشکل داشته باشد.حتی دربرخی موارد، رویای شفاف ممکن است این وضعیت را تشدید کند.
دانشمندان تِراسِتد سورس (Trusted Source) کنجکاوند بدانند که آیا امیدبخش بودن رویای شفاف ممکن است مرزبین چهارچوبهای روانی خواب و بیداری را محو کند یا خیر؟ و همچنین خواستارتحقیقات بیشتردرباره تاثیربرافراد آسیب پذیرند ،خصوصا کسانی که مبتلا به مکانیسم دفاعی گسستگی[7] هستند.
رویای شفاف ممکن است تجربه‌ای جذاب، مفید یا خوشایند باشد، اما باید قبل ازامتحان کردن، درنظربگیرید که چرابه آن علاقه دارید و انتظاردارید چه چیزی ازآن به دست آورید.
- 1. Lucid dreaming
- REM= rapid eye movement ( (مرحله ای از خواب با حرکات سریع چشم که رویاها در آن اتفاق می‌افتد
- Dr. Denholm Aspy
- University of Adelaide in Australia
- 1. Trusted Source =یک بانک دانش اطلاعاتی رو به رشد از مقالات مختصر و قابل دسترس در مورد تاریخ، فرهنگ و … است.
- در مکانیسم دفاعی تجزیه یا گسستگی ذهن ،فرد خودش را به صورت تکه هایی جدا و گسسته از هم می داند و نمی تواند کل بخش های شخصیتش را در ارتباط با هم و به صورت یکپارچه ببیند. در نتیجه در اثر روبرو شدن با یک اضطراب شدید، هویت یکپارچه اش به بخش های مختلفی تقسیم می شود.