نوروتراپی چیست؟

پیشنهاد میکنم پیش از شروع مقاله این اپیزود را در مورد نوروتراپی گوش دهید.

این مقاله حاصل یک تجربه

چیزهایی که امروز مینویسم حاصل یک سال دستیاری پژوهشی در زمینه انجام تحریک مغزی بر روی بیماران وسواسی مقاوم به درمان دارویی با همکاری دانشگاه تهران، بنیاد ملی نخبگان و پژوهشکده فناوری های همگرا بوده است.

علاوه بر آن اگر پس از خواندن این مقاله علاقه مند بودید بیشتر در مورد این حوزه و تحریک مغزی و .. بدانید. میتوانید پادکست مصاحبه من با یکی از فعالان این حوزه سمیره علی نیایی را در اول مقاله گوش دهید.

تعریف نوروتراپی

نوروتراپی در اصل به روش هایی گقته می شود که به صورت غیر تهاجمی سعی دارند که نابهنجاری های عملکری مغز را بهبود ببخشند. در نگاه دیگر درمان از طریق بهبود عملکرد مغز اتفاق می افتد. به مرور نشانه ها و علائم بدکارکردی مغز در رفتار حذف میشوند.

نوروتراپی حاصل تلاش های علوم اعصاب و همینطور علوم شناختی

نوروساینس یا علوم اعصاب تاریخچه ای دیرینه دارد. اما چیزی که ما آن را به صورت مشخص امروزه میشناسیم تقریبا از سال ۱۹۸۰ پس از انقلاب شناختی رخ داد. رشته های میان رشته ای شکل گرفت که در نهایت در دهه ۹۰ دانش مغز با استفاده از ابزار های نقشه برداری مغزی به شدت اوج گرفت. به طوری که دهه ۹۰ را دهه مغز نامگذاری کرده اند.

نوروتراپی به عنوان یک درمان نسل نو در روانشناسی

پس از دهه ۹۰ به سبب گسترش ابزار های بهبود علمکرد مغز و همچنین نقشه برداری مغزی به طور مشخص درمان در این زمینه در جاهای گوناگون دنیا شکل گرفت. به طوری که امروزه استفاده از این نوع درمان ها به طور مشخص در زمینه های اختلال های روانی استفاده میشود.

برخی از آن ها هم برای برخی از بیماری ها مثل افسردگی یا وسواس توسط سازمان غذا و دارو امریکا تایید شده است.

انواع نوروتراپی

نوروتراپی انواع گوناگونی دارد. اما به طور کلی شامل تحریک الکتریکی مغز مثل دستگاه tDCS، تحریک مغناطیسی مغز(TMS)، نوروفیدبک یا پسخوراند زیستی و روش های نقشه برداری مغز(Brain mapping) هستند.

روش های نقشه برداری مغز

پیش از آنکه هر گونه مداخله ای صورت گیرد نیاز است تا از وضعیت کنونی مغز شما اطلاعاتی به دست آید. این دقیقا همان چیزی است که ما به آن نقشه برداری مغزی میگوییم. برای این کار از ابزار های گوناگونی استفاده میشود.

بسته به اینکه چه چیزی مد نظر باشد ابزار های متفاوتی استفاده می شوند. اما این ابزار ها به طور کلی شامل: نوار مغزی(EEG)، نوار مغزی کمی (QEEG)، توموگرافی کامپیوتری یا سی تی اسکن، MRI، FMRI می شوند.

ثبت نوار مغزی یا EEG

این روش ابتدا در سال ۱۹۳۰ توسط هانس برگر فیزیولوژیست آلمانی ابداع شد. او دریافت که تغییرات ولتاژ یا امواج مغزی را میتوان با قرار دادن سیم های یک ولت متر بر روی جمجمه ثبت کرد. این ابزار ارزشمندی است برای مطالعه خواب و داشتن خواب خوب، کنترل عمق بی هوشی، تشخیص صرع و آسیب مغزی و مطالعه کارکرد طبیعی مغز.

روش ثبت نوار مغزی

ابتدا الکترودی( یک صفحه گرد کوچک فلزی به نام الکترود فعال) به پوست سر برای شناسایی فعالیت الکتریکی در منطقه زیر آن قسمت مغز چسبانده میشود. الکترود بعدی(الکترود خنثی) به نرمه گوش وصل میشود، جایی که هیچ فعالیت الکتریکی برای ثبت وجود ندارد.

هر دو الکترود تفاوت در اختلاف پتانسیل الکتریکی را شناسایی میکنند. این مجموعه چیزی است که در نوار مغزی اتفاق می افتد البته که لازم به شرح جزییات بیشتر است اما به طور کلی آشنایی تا همین اندازه با این روش برای ما کفایت میکند

نوار مغزی کمی (QEEG)

نوار مغزی کمی در اصل بر پایه همان EEG است. اما ماحصل آن به جای اینکه امواج را به طور مشخص نشان دهد به عنوان قرار دارد برای هر مقدار از آن ها رنگی در نظر گرفته میشود. آن رنگ ها به طور کلی در کاسه سر نشان داده میشوند.

تفاوت این رنگ ها اساسا بر مبنای تفاوت امواج از امواج مغزی نرمال هستند. به این طریق نابهنجاری موجود را به روشی واضح تر در مغز نشان میدهد. این روش به دلیل تصویری که به ما می دهد و قابل فهم تر بودن آن به شدت امروزه در زمینه های بالینی کاربرد داشته است.

توموگرافی کامپیوتری یا سی تی اسکن

کورماک و هاسنفیلد در سال ۱۹۷۰ دریافتند که میتوان با عبور دادن اشعه X از درون یک شی از زوایای مختلف، تصاویر بسیار متفاوتی از آن به دست آورد. سپس با استفاده از کامپیوتر و روش های ریاضی تصویر سه بعدی از مغز ایجاد کرد.

این روش امروزه به عنوان یک روش پرکابرد در تمام زمینه های پزشکی و نورولوژی است.

تصویر برداری با تشدید مغناطیسی (MRI)

این روش یک فناوری غیرتهاجمی عکس برداری از بافت های بدن انسان است. به خاطر استفاده از یک آهن ربای بزرگ و یک ضربان بسامد رادیویی خاص برای ایجاد علامت مغزی که تصویر به وجود می آرود به این نام نامیده شده است.

از این نوع تصویر برداری هم میتوان برای مطالعه آناتومی مغز و هم کارکرد نورونی استفاده کرد. چون در آن از تشعشع یون دار استفاده نمیشود برای استفاده مکرر در داوطلبان و بیماران استفاده میشود.

تصویربرداری با تشدید مغاطیسی کارکردی (FMRI)

پیتر فاکس و همکارانش کشف کردند که در خلال افزایش فعالیت کار کردی در مغز انسان افزایش میزان اکسیژن با افزایش جریان خون ایجاد می شود، نیاز بافت ها را به اکسیژن بیشتر میکند.

بنابراین پیش از فعال سازی نورونی میزان دئوکسی هموگلوبین(هموگلوبین فاقد اکسیژن) و اکسی هموگلوبین(دارای اکسیژن) تقریبا مساوی است. اما پس از فعال سازی نورونی اکسی هموگلوبین بالاست.

این روش در اصل با اندازه گیری میزان هموگلوبین دارای اکسیژن در لحظه به ما میگوید که کدام ناحیه مغز در حال حاضر فعالیت دارد. این یک روش به شدت انقلابی در علم بود به دلیل انکه ما تصویری در لحظه خیلی نداشتیم که به ما تصویری واضح به این شکل نشان دهد.

به همین خاطر استفاده از این روش به شدت گران است. به خصوص در کشور ما چرا که ایران تنها در حال حاضر یک دستگاه FMRI دارد که در آزمایشگاه نقشه برداری مغز تهران واقع شده است.

دستگاه های نوروتراپی برای مداخله

پس از انکه با استفاده از روش های نقشه برداری مغزی یک تصویر واضحی از مغز و میزان بدعملکری و نابهنجاری آن به دست اوردیم. در آن صورت میتوانیم مداخلاتی را در این زمینه انجام دهیم. این مداخلات اساسا برای اصلاح عملکرد مغز بوده تا نشانه های بیماری و نابهنجاری رفع شوند.

تحریکات عمقی مغز یا DBS

در ابتدا روش هایی که برای تحریک استفاده میشود غالبا درون جمجمعه ای بودند. به همین علت به آن ها میگوییم روش های تهاجمی. چرا که باید جمجمعه در طی عمل جراحی شکافته شود و ابزار شخص کاشته شده که به صورت عمقی از آن یاد میشود. به عنوان مثال برای درمان بیماری پارکینسون یکی از راه ها این است که درون مغز دستگاه کارگذاشته شود تا علائم بیماری کاهش پیدا کنند.

تحریک مغناطیسی مغز از روی جمجمه(TMS)

اما به مرور روش های جدیدی شگل گرفتند که بدون نیاز به عمل جراحی و روش های عمقی، از روی جمجمه تحریکاتی را انجام دهند. یکی از این روش ها tms است که در اصل از روی جمجمه یک سیم پیچ کوچک چسبیده به روی جمجمه قرار دارد. یک جریان با ولتاژ بالا از درون سیم پیچ با تواتر ۵۰ بار در ثانیه عبور داده میشود. این میدان مغناطیسی به راحتی درون جمجمه نفوذ کرده و فعالیت الکتریکی نورون های مجاور را تغییر میدهد.

تا به امروز بیش از ۴۰۰۰ مقاله علمی درباره اثرات تحریک مغناطیسی انجام شده و به یک وسیله بالینی و آزمایشی جاافتاده و مفید تبدیل شده است.

TMS در ایران

این روش به دلیل آنکه تحقیقات بیشتری بر روی آن انجام شده است. تقریبا به عنوان یکی از روش های ثابت در کلینیک های اعصاب و روان برای بیماری های افسردگی، اضطراب، وسواس، وسواس کندن مو، تیک و .. استفاده میشود.

البته استفاده از آن باید تحت نظر یک متخصص علوم اعصاب باشد. چرا که در برخی موارد این روش باعث بروز تشنج در افراد با زمینه های بیماری هایی مثل صرع، ضربه به سر شده است. البته میزان آن بسیار نادر بوده است اما به عنوان یکی از مهمترین عوارض آن معمولا مورد نظر قرار میگیرد. باید احتیاط های لازم در مورد آن صورت گیرد.

تحریک الکتریکی مغز از روی جمجمه tDCS

تحریک الکتریکی مغز یکی از به روز ترین و ایمن ترین روش ها در مداخلات مربوط به نوروتراپی است. این روش به جای آنکه یک میدان مغناطیسی ایجاد کند تنها به تغییر الکتریکی میپردازد به طوری که کمکی سطح آستانه نورون ها را تغییر میدهد.

به همین دلیل بروز تشنج در آن جایی ندارد. یکی از روش های ایمن و مفید برای تحریک مغزی است. معمولا مقدار ولتاژی که استفاده میکند ۲ میلی آمپر است که در طی مدت زمان های مختلف مثل ۲۰ دقیقه یا ۱۵ دقیقه طی جلسات مختلف از روی جمجمه بر روی سر گذاشته میشود.

روش tDCS

این دستگاه از دو الکترود یکی با نام آنود و دیگری با نام کاتود و یک دستگاه به منظور تعیین ولتاژ و زمان تشکیل شده است. بسته به نوع پروتکل مربوط به اختلال جایابی های مختلفی وجود دارد برای آنکه الکترود ها قرار داده شوند و مداخله انجام گیرد.

پس از جایابی ها بسته به میزان زمان تعیین شده برای مداخله فرد ثابت در جایی میشنیند و تحریک را دریافت میکند. میزان تعداد جلسات آن هم توسط روانپزشک، روانشناس بالینی مربوطه تعیین میشود. تا به طور منظم تحریک صورت گیرد و اثر کافی خود را بگذارد.

tDCS در ایران

این ابزار هم در کلینیک های متعددی در ایران استفاده میشود. اما بیشتر در زمینه های تحقیقاتی مورد استفاده قرار میگیرد.

روش های نوروتراپی اساسا در ایران میتوانند به عنوان روش های مکمل کنار درمان های دیگر به شدت مفید باشند. کمک های فراوانی به ما در زمینه بهبود و درمان بکنند این یکی از مهمترین نکات استفاده از این روش در کشور هاست.

نوروفیدبک یا پسخوراند زیستی

همان طور که از نام این روش پیداست مغز سعی میکند فیدبک عملکرد خود را از طریق نظام پاداش و تنبیه دریافت کند. به دلیل انکه اساسا مغز به دنبال تغییر مثبت است و سیستم پاداش دهی در آن موثر است روش نوروفیدبک سعی میکند این سیستم را به سمت بهبود و اصلاح عملکرد خود سوق دهد.

در این روش با استفاده از ثبت الکتریکی امواج مغزی و نمایش یک بازی سعی میشود زمان هایی مغز به صورت نابهنجار عمل میکند. بازی به گونه ای باشد که ادامه پیدا نکند و یا تغییری نشد و یا .. بدین ترتیب به مرور مغز به سمت اصلاح عملکرد خود پیش میرود.

نوروفیدبک در ایران

این روش از قدیمی ترین روش های موجود در ایران است که مبتی بر علم بوده و در زمینه های بیش فعالی، نقص توجه، افسردگی و .. کاربرد فراوانی داشته است. البته که این روش به دلیل انکه هنوز تحقیقات زیادی مانده است تا انجام شود نیاز دارد که در مورد اثربخشی آن به طور جدی بحث شود.

نامه جنجالی انجمن روانپزشکان ایران

همین چند وقت پیش انجمن روانپزشکان ایران در طی نامه ای به وزارت بهداشت ابراز داشت: که این روش بنابر مطالعات انجام شده دارای اثربخشی نیست.

این نامه واکنش های زیادی از سمت متخصصان علوم اعصاب، روانشناسان و انجمن نوروسایکولوژی ایران داشت. به همین خاطر مناظره ای توسط برنامه چرخ در شبکه چهار با حضور دکتر نظری(متخصص علوم اعصاب) و دکترشریعت(روانپزشک) تدارک دیده شد و به جنبه های مختلف آن پرداخته شد. دیدن آن را به شما پیشنهاد میکنم.

فواید نوروتراپی

نوروتراپی یکی از باآینده ترین روش هایی است که در زمینه درمانی شروع به کار کرده است. ما سال ها بود که زبان گفتگو با مغز را نمیدانستیم. امروز باید خیلی خوشحال باشیم. در عصری که ما زندگی میکنیم میشود با استفاده از این روش بیماری های بسیاری را درمان کرده و بهبود بخشید.

درمانی بدون دارو

این درمان بدون استفاده از دارو انجام میشود. این یکی از خبر های خوب میتواند باشد برای کسانی که دید خوبی نسبت به دارو های شیمیایی ندارند. در هیچ یک از ابزار های ذکر شده در بالا از هیچ یک از دارو ها استفاده نمیشود.

همچنین به تجربه دیده ام کسانی که دارو های روانپزشکی مصرف میکرده اند، با درمان های نوروتراپی تحت نظر روانپزشک به مرور داروی خود را کم کرده. و یا به مرور قطع کرده اند و خب این یکی از فواید مهم این نوع درمان هاست.

درمانی ایمن

در درمان های نوروتراپی اساسا از هیچ روش تهاجمی یا جراحی استفاده نمیشود. این درمان ها سرپایی هستند و درد قابل توجهی ندارند. شاید کمی سوزش حس شود و یا یک درد خیلی خفیف در ناحیه تحریک شده. شما پس از تحریک میتوانید کاملا به کار های خود برسید و هیچ گونه مشکلی برایتان ایجاد نشود.

ماندگاری خوب

این نوع درمان ها خب ماندگاری های خوبی دارند. مثلا در مورد تحریک الکتریکی مغز می گویند که تا شش ماه ماندگاری دارد. البته این بسته به میزان جلساتی است که شما داشته اید.

اما به طور کلی پس از مدتی میتوانید از جلسات بوستر استفاده کنید. به این معنی که یک یا چند جلسه مثلا بعد از شش ماه بروید که ماندگاری ادامه پیدا کند. اما در مجموع نتایج امیدوار کننده ای در این حوزه رخ داده است.

عوارض نوروتراپی

عوارض نوروفیدبک

بسته به روش ها و ابزار هایی که استفاده میشود عوارض میتواند متفاوت باشد. مثلا ما در نوروفیدبک اساسا عوارضی نداریم مگر آنکه فرد با سابقه صرع و یا تشنج باشد که در آن صورت حتما باید رعایت های اولیه تحت نظر یک تخصص انجام شود.

عوارض TMS

در مورد این روش عوارضی که به طور کلی ذکر شده است. شامل: کمی سرگیجه، سوزش، درد خفیف، احساس طعم آهن یا فلز در دهان، سردرد و در پاره ای موارد تشنج است. این عوارض احتمالی هستند. ممکن است برای افراد ایجاد نشوند. اما بسته به هر فرد متفاوت هستند.

عوارض tDCS

به جز تشنج ممکن است عوارض بالا برای این روش هم رخ دهد. اما به طور کلی این روش کاملا روشی ایمن در تحریک های مغزی و همینطور نورتراپی است.

هزینه نوروتراپی

واقعیت این است که برای هر جلسه در هر کلینیکی متفاوت است. اما حداقل آن جلسه ای ۲۵۰ هزار تومان است. در مورد روش های جدید تر نوروفیدبک مثل لورتانوروفیدبک این عدد بسیار بالاتر است به دلیل آنکه این روش بسیار جدید است.

اما بسته به جاهای گوناگون باز هم میتواند متفاوت باشد.

درمان افسردگی با نوروتراپی

در مورد افسردگی سازمان و غذا و داروی آمریکا tMS را تایید کرده است. خب در مورد روش های دیگر ما مقالاتی متعدد را داریم. برخی گقته اند اثربخش و برخی گفته اند اثربخش نبوده.

اما به نظر میرسد تاثیر این روش در درمان بیماری هایی مثل افسردگی و اضطراب خوب بوده است. البته این بر مبنای تجربه بیمارانی است که از آن استفاده کرده اند.

اما به طور کلی نوروتراپی بهتر است که به عنوان درمانی مستقل به آن نگاه نشود. بلکه به عنوان درمانی مکمل تحت نظر قرار بگیرد. برای همین شما بهتر است کنار این نوع درمان از درمان های دیگر هم به طور همزمان استفاده کنید تا بهتری نتیجه را بگیرید.

اگر سوال و یا نظری در ای باره دارید میتوانید در بخش کامنت های پایین صفحه با من در میان بگذارید. تا در اسرع وقت پاسخگو باشم..

احتمالا این مقالات را دوست داشته باشید:

خواب خوب: همه نکاتی که باید برای یک خواب با کیفیت بدانیم اگر دلشوره مداوم دارید این نکات را باید بدانید بهداشت روان: نکته هایی که همه باید بدانیم عوامل خطر خودکشی که همه باید بدانیم