اختلال کمبود توجه/ بیش‌ فعالی (ADHD) چیست و چه علائمی دارد؟

اختلال کمبود توجه/ بیش‌ فعالی از شایع‌ترین اختلالات عصبی-رشدی دوران کودکی می‌باشد که تا بزرگسالی نیز می‌تواند ادامه پیدا کند. این اختلال سه تا پنج برابر در پسران نسبت به دختران شایع‌تر است.

تشخیص اختلال کمبود توجه/ بیش‌ فعالی

همۀ ما در طول زندگی خود بارها از حواسپرتی و عدم تمرکز شکایت کرده‌ایم اما آیا هر مشکل تمرکزی را می‌توانیم اختلال کمبود توجه/ بیش‌ فعالی بنامیم ؟ این اختلال تنها شیوع ۵ درصدی در سراسر جهان دارد؛ بنابراین با مشکل تمرکزی که ممکن است همۀ ما حداقل یکبار در زندگی تجربه کرده‌ باشیم متفاوت است. اما از کجا متوجه شویم به این اختلال مبتلا هستیم یا نه؟

اگر هر یک از این نشانه‌ها، به‌طور مداوم زندگی شما را مختل می‌کنند بهتر است به یک درمانگر مراجعه کنید:

بی‌توجهی

این افراد اغلب در تمرکز کردن و حفظ آن دچار مشکل هستند. آن‌ها ممکن است به‌خوبی به دستورالعمل‌ها گوش ندهند، جزئیات مهم را از دست بدهند،کاری را که شروع کرده‌اند به پایان نرسانند، ممکن است فراموشکار به‌نظر برسند و حتی وسایل خود را نیز به‌راحتی گم کنند.

بیش‌ فعالی

این علامت معمولاً به این شکل ظاهر می‌شود که فرد دائماً حرکت می‌کند، از جمله در موقعیت‌هایی که مناسب نیست. یا بیش از حد بی‌قراری می‌کند، ضربه می‌زند یا صحبت می‌کند. در بزرگسالان، بیش‌فعالی ممکن است به‌معنای بی‌قراری شدید یا صحبت بیش از حد باشد.

تکانشگری

این ویژگی باعث می‌شود افراد قبل از اینکه فکر کنند خیلی سریع عمل کنند. آنها اغلب حرف دیگران را قطع می‌کنند، ممکن است چنگ بزنند چون برایشان سخت است منتظر بمانند. بدون اجازه‌گرفتن کارهایی را انجام دهند، یا به روش‌های خطرناک رفتار کنند. ممکن است واکنش‌های احساسیِ شدیدی داشته باشند که نسبت به موقعیتی که تجربه می‌کنند بیش از اندازه باشد.

انواع اختلال کمبود توجه/ بیش‌فعالی

انجمن روان‌پزشکی آمریکا اختلال نقص توجه/ بیش‌فعالی را به سه نوع اختلال تقسیم کرده است؛ این سه نوع شامل:

• اختلال از نوع عمدتا بی‌توجهی(که سابقاً ADD نامیده می‌شد): بسیاری از کودکانی که در این دسته قرار می‌گیرند امکان دارد تشخیص مناسبی دریافت نکنند زیرا نشانه‌ای از بیش فعالی و بر هم زدن نظم کلاس در آنها دیده نمی‌شود. به‌همین خاطر خیلی توجه دیگران را جلب نمی‌کنند که این نوع از اختلال در میان دختران شایع‌تر است.
• اختلال از نوع عمدتاً بیش‌ فعالی تکانشگری: در این نوع از اختلال که با مشکل کنترل تکانه مشخص می‌شود، کودکان اغلب تکانشگر و بی‌حوصله هستند نمی‌توانند صبر کنند و اغلب حرف دیگران را قطع می‌کنند.
• ترکیبی از هر دو علائم بی‌توجهی و بیش‌فعالی: این افراد ترکیبی از تمام علائم ذکرشده را نشان می‌دهند و می‌توانند درصد زیادی از مبتلایان به اختلال باشند.

دلایل اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی

علی‌رغم شیوع این اختلال در جامعه، متخصصان هنوز مطمئن نیستند چه عاملی باعث این بیماری می‌شود اما شواهد موجود، از ارثی‌بودن ابتلا به این اختلال حکایت دارند که در صورت ابتلای یکی از والدین یا خویشاوندان، احتمال ابتلای کودک به این اختلال نیز افزایش می‌دهد. همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد کودکانی که نارس متولد می‌شوند و یا کودکانی که مادرشان در دوران بارداری از مواد مخدر، سیگار و یا الکل استفاده می‌کنند، به احتمال بیشتری در معرض خطر ابتلا به ADHD هستند.

اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی در کودکان

بسیاری از کودکان مبتلا به ADHD اغلب در مدرسه شناسایی می‌شوند زیرا بسیاری از این کودکان به‌دلیل ویژگی تکانشگری و بیش‌ فعالی خود می‌توانند نظم کلاس را بر هم زنند و همچنین عملکرد تحصیلی آنها نیز تحت تاثیر این علائم قرار می‌گیرد.

اختلال کمبود توجه / بیش فعالی در بزرگسالان

اگر چه علائم ذکرشده در تعدادی از کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه/ بیش ‌فعالی با افزایش سن ممکن است کاهش پیدا کند اما مطالعات نشان داده‌ اند که بیش از ۶۰ درصد این کودکان در بزرگسالی نیز همچنان از اختلال نقص توجه/ بیش‌فعالی رنج می‌برند. سازماندهی و مشکل در مدیریت زمان، فراموشی، تکانشگری و ریسک‌پذیری بالا، مشکل در مقابله با استرس، تمرکز کردن و انجام وظایف، احساس بی‌قراری یا بی‌حوصلگی که می‌تواند مشکلاتی در محل کار، خانه و در همۀ روابط فرد ایجاد کند همگی از نشانه‌های اختلال کمبود توجه/ بیش‌فعالی در بزرگسالان می‌باشد.

درمان اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی

در صورتی که این اختلال درمان نشود می­‌تواند منجر به عزت نفس پایین، افسردگی، افت تحصیلی، رفتار­های پرخطر یا تعارضات خانوادگی شود.

روش‌های درمانی که در درمان این اختلال به کار می‌گیرند عبارتند از:

دارودرمانی

در این رویکرد با استفاده از دارو می‌توان توانایی مغز را برای توجه‌کردن، کاهش سرعت و خودکنترلی بیشتر،فعال کرد. ۵ نوع دارو برای درمان ADHD دارای مجوز هستند که شامل متیل فنیدات(ریتالین)، لیز دگزامفتامین، گوانفاسین، آتوموکستین و دگزامفتامین می‌باشد.

رفتاردرمانی

در این رویکرد درمانگران می­‌توانند به کودکان کمک کنند مهارت­‌های اجتماعی، عاطفی و برنامه ‌ریزی را که به واسطۀ اختلال کمبود توجه/ بیش‌فعالی عقب مانده است توسعه دهند. کودکان مبتلا به ADHD اغلب رفتارهایی از خود نشان می‌دهند که می‌تواند برای دیگران بسیار مخرب باشد و رفتاردرمانی به‌عنوان یک گزینۀ درمانی مناسب می‎‌تواند به کاهش این رفتارها کمک کند. از جمله اهداف این رویکرد، یادگیری یا تقویت رفتارهای مثبت و حذف رفتارهای ناخواسته یا مشکل‌ساز می‌باشد. رفتاردرمانی در حوزۀ ADHD می تواند شامل موارد زیر شود:

آموزش والدین

با این روش والدین یاد می­‌گیرند چگونه به بهترین نحو به رفتار­هایی که بخشی از ADHD است پاسخ مناسب دهند.

رفتاردرمانی با کودکان

مداخلات رفتاری در کلاس درس

به‌عنوان والدین یک کودک مبتلا به ADHD  مراجعه به متخصصان این حوزه و اقدام فوری در زمینۀ درمان می تواند به بهبود علائم در فرزند شما کمک‌کننده باشد.

جدیدترین درمان بیش فعالی

من در جدیدترین مقالات این حوزه بررسی کردم و یکی از جدیدترین مقالات مروری که در سال ۲۰۲۲ در مجله Journal of Child Psychology and Psychiatry پیدا کردم  به بررسی انواع مختلف درمان‌های بیش فعالی در کودکان و نوجوانان می‌پردازد.

در این مقاله، این موضوع مورد بررسی قرار گرفته است که مداخلات ترکیبی، شامل درمان دارویی و مداخلات شناختی-رفتاری، بهتر از مداخلات تکراری عمل می‌کنند و به طور کلی مؤثرتر هستند.

ورزش در درمان بیش فعالی تأثیرگذار است

همچنین، مقاله‌ای دیگر در سال ۲۰۲۱ در مجله Neuroscience and Biobehavioral Reviews در مورد بررسی اثرات متقابل بین تمرینات بدنی و درمان دارویی بر بیش فعالی و توجه در کودکان و نوجوانان با بیش فعالی منتشر شده است.

نتایج این مطالعه نشان داد که تمرینات بدنی و داروهای بیش فعالی به طور مجزا مؤثر هستند، اما ترکیب این دو روش می‌تواند بهبود معنی‌داری در بیش فعالی و توجه در کودکان و نوجوانان با بیش فعالی ایجاد کند.

از کمک روانشناس و روانپزشک غافل نشوید

هرچند نوع درمان، باید بر اساس شرایط شخصی فرد و شدت بیش فعالی وضعیت سلامتی و عوارض جانبی مرتبط با داروی مصرفی توسط پزشک تعیین شود.

در مجموع، برای انتخاب بهترین و جدیدترین درمان بیش فعالی، بهتر است با یک روانشناس یا روانپزشک مشورت کنید و بر اساس وضعیت شخصی و علت بروز بیش فعالی خود، بهترین روش درمانی را تعیین کنید.

اگر بیش فعالی درمان نشود

بیش فعالی یک اختلال رفتاری است که به علت عدم تمرکز، بی قراری، افزایش فعالیت حرکتی و بروز رفتارهای ناشی از این علائم مشخص می‌شود. درمان بیش فعالی می‌تواند با استفاده از مداخلات مختلف از جمله درمان‌های روان‌شناختی، ترکیبی، مغز و اعصابی و دارویی انجام شود. به عنوان مثال، یکی از جدیدترین و بهترین روش‌های درمان بیش فعالی، درمان مبتنی بر نوروفیدبک است که با استفاده از سنسورها و نرم‌افزارهای خاص، به فرد کمک می‌کند تا از طریق بازخورد حسی، کنترل بهتری بر روی فعالیت‌های حرکتی و تمرکز خود داشته باشد.

کیفیت زندگی و ارتباطات را کم می‌کند

در ضمن، بیش فعالی به عنوان یک اختلال رفتاری، در صورت عدم درمان و مداخلات مناسب، می‌تواند بر کیفیت زندگی فرد و افراد اطرافش تأثیر منفی داشته باشد. بنابراین، درمان بیش فعالی بسیار مهم است و اگر به درستی انجام نشود، ممکن است بهبودی موقتی یا کاملی در علائم و نشانه‌های بیش فعالی به دست نیاید و مشکلات بهبود نیافته و بدتر شود.

باعث ایجاد مشکلات رفتاری و اجتماعی می‌شود

در نتیجه، درمان بیش فعالی با مشاورۀ پزشک متخصص و متخصصان دیگر از جمله روانشناس، می‌تواند بهبود معنی‌داری در وضعیت سلامتی و کیفیت زندگی فرد داشته باشد. اگر بیش فعالی درمان نشود، ممکن است برای فرد منجر به مشکلات جدی و ناتوانی در انجام وظایف روزمره، مشکلات اجتماعی و رفتاری و به طور کلی تأثیر منفی بر زندگیش شود. بنابراین، درمان بیش فعالی به عنوان یکی از مهمترین اقدامات در بهبود کیفیت زندگی افراد با این اختلال، بسیار حائز اهمیت است.

علائم بیش فعالی در بزرگسالی

کمبود توجه به جزئیات

بیش فعالی در بزرگسالی ممکن است با کاهش توجه به جزئیات همراه باشد. مثلاً در کارهایی که نیاز به دقت و تمرکز دارند مثل خواندن متون طولانی، بعضی از بزرگسالان ممکن است به سختی تمرکز کنند و نتوانند به درستی به جزئیات توجه کنند.

اضطراب

برخی از بزرگسالان با بیش فعالی ممکن است علائم اضطراب نیز داشته باشند. آنها ممکن است به سختی احساس آرامش کنند و همیشه در حال حرکت باشند.

افت توانایی های شناختی

بعضی از بزرگسالان ممکن است در صورت عدم درمان بیش فعالی، توانایی‌های شناختی خود را از دست دهند. مثلاً ممکن است به‌سختی بتوانند درس بخوانند، اطلاعات را به خاطر بسپارند یا حتی برنامه‌ریزی کنند.

مشکلات بین فردی

بزرگسالانی که با اختلال بیش فعالی روبرو هستند ممکن است با مشکلات بین فردی نیز روبرو شوند. آنها ممکن است دشواری در ایجاد رابطه با دیگران داشته باشند و به‌سختی با دیگران ارتباط برقرار کنند.

با این حال، باید توجه داشت که علائم بیش فعالی در بزرگسالی ممکن است ناشی از دیگر اختلالات روانی نیز باشد. بنابراین، برای تشخیص صحیح و درمان درست این اختلال، مراجعه به یک متخصص روانشناسی یا پزشک متخصص اختلالات روانی الزامی است.

احتمالا این مقالات را دوست داشته باشید:

سوگ چیست و چه مراحلی دارد؟ اختلال دوقطبی چیست؟ وسواس چیست و چه علائمی دارد؟ اختلال شخصیت هیسترونیک یا نمایشی چیست؟